Η κατάρρευση των σχέσεων

Εδώ και χρόνια συζητάμε εντατικά ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά με τις σχέσεις. Με αιχμή τις ερωτικές σχέσεις.

Κάπου το πράγμα μπάζει. Δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε. Μια ερωτική ιστορία έχει γίνει χρόνο με το χρόνο μια παρτίδα που μονά ζυγά χάνεις. Όλο και περισσότερες γυναίκες όλο και περισσότεροι άντρες προτιμούν να μένουν μόνοι παρά να ρισκάρουν σε μια σχέση.

Οι σχέσεις διαλύονται για ψύλλου πήδημα. Ή ξεκινάς μια σχέση κι εκεί που πιστεύεις ότι εντάξει ταιριάζετε,  υπάρχουν οι προϋποθέσεις και από τις δύο πλευρές να προχωρήσει ξαφνικά, στο τέταρτο, πέμπτο ραντεβού  ο ένας από τους δύο εξαφανίζεται αφήνοντας τον άλλο κατάπληκτο να αναρωτιέται τι λάθος έκανε,  τι συνέβη και ο άλλος έφυγε χωρίς λέξη, πού έγινε η στραβή.

Δεν είναι η αύξηση των διαζυγίων, οι διεκδικήσεις των γυναικών για ισότητα, ή η αύξηση των παιδιών που γεννιούνται εκτός γάμου που δημιουργούν την κρίση. Οι ενήλικοι δεν βρίσκουν μόνο το γάμο δύσκολο αλλά και όλες τις εκδοχές των στενών σχέσεων. Υπάρχει δημογραφική μετατόπιση αλλά ουσιαστικά μιλάμε για πολιτιστικό φαινόμενο: η επιλογή να μένεις μόνος/η, να είσαι ανεξάρτητος/η και να κυνηγάς τους επαγγελματικούς σου στόχους ξεφούσκωσε τη γοητεία που ασκούσαν κάποτε οι σχέσεις.

Φυσικά και υπάρχουν λόγοι που οι άνθρωποι αποφασίζουν να ζήσουν μόνοι τους. Η σύγχρονη ζωή με τις επιλογές  και τις δυνατότητές της μας αποτρέπει από μια μακρόχρονη δέσμευση. Δεν έχουμε πολύ χρόνο για ένα αποκλειστικό Άλλο. Η συμβίωση με κάποιον άλλο έφτασε να θεωρείται παγίδα. Είναι γεγονός ότι άντρες και γυναίκες στα είκοσι, τα τριάντα και τα σαράντα προτιμούν να μένουν μόνοι στο σπίτι κι αυτή η εργένικη ζωή σηματοδοτεί ότι υπάρχει πρόβλημα στους παραδοσιακούς τρόπους που σχετιζόμαστε. Σύμφωνα με έρευνες της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat) κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 2006-2016 τα εργένικα νοικοκυριά αποτελούσαν το 32,5% των ιδιωτικών νοικοκυριών στις 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης- συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Βρετανίας. Το 2016 περισσότερες γυναίκες (18,4%)  από άντρες  (14.1 %) ζούσαν μόνες τους. Μεταξύ 2010-2020 ο αριθμός των εργένικων νοικοκυριών χωρίς παιδιά αυξήθηκε κατά 20 % στην Ε.Ε.

Κάποτε οι άνθρωποι δημιουργούσαν σχέσεις για να κάνουν σεξ, για να διασκεδάζουν, για να ενθαρρύνουν ο ένας τον άλλο στις επιδιώξεις του, για να παίξουν. Τώρα οι σχέσεις έχουν γίνει μια ανταλλαγή προβλημάτων, ανασφαλειών και άγχους. Τι συνέβη και το ενδιαφέρον για το μαζί βαθμιαία μεταμορφώθηκε σε πρόβλημα;

 Όταν  επί δεκαετίες καλλιεργούμε (1) τον ναρκισσισμό μέσα από new age εντολές όπως «Γίνε ο εαυτός σου», «Σημασία έχει εσύ τι αισθάνεσαι, πώς είσαι, τι επιδιώκεις», «Δημιούργησε το προσωπικό σου ταξίδι», όταν (2) «η πραγματικότητα έχει φτάσει να μοιάζει ολοένα και περισσότερο με αυτό που δείχνουν οι κάμερες» όπως έγραψε η Σούζαν Σόνταγκ, όταν (3) τα μίντια παρουσιάζουν τις σχέσεις ως μια θάλασσα με καρχαρίες και ψυχικούς κινδύνους που μπορούν να σε τραυματίσουν ή θεωρούν ότι οι σχέσεις πρέπει να έχουν «τον πλούτο και την ένταση μιας θρησκευτικής εμπειρίας» όπως λέει ο Κρίστοφερ Λας στην Κουλτούρα του Ναρκισσισμού, καταλαβαίνουμε όλοι ότι οι σχέσεις έχουν στην είσοδό τους σήμανση που λέει «Προσοχή Ναρκοπέδιο».  

Έτσι η αυτοπροστασία έχει γίνει υστερική, η ρηχότητα ευπρόσδεκτη, ο κυνισμός απαραίτητος. Η κουλτούρα της εξατομίκευσης που επικρατεί δεν μπορεί να ανανεώσει και να επαναπροσδιορίσει το ζήτημα της δέσμευσης και στην ουσία τού τι σημαίνει στον 21ο αιώνα το «σ’ αγαπάω». Ναι συνεχίζουμε να βγαίνουμε ραντεβού, να μπαίνουμε- όποιοι και όπως- σε σχέσεις, συνεχίζουμε να παντρευόμαστε ή όχι, να δημιουργούμε οικογένεια με όλους τους δυνατούς τρόπους πια ξεπερνώντας προηγούμενες προκαταλήψεις και απαγορεύσεις. Όμως όταν αναφερόμαστε στην αγάπη σήμερα θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να αγαπήσουμε όπως αγαπάγαμε κάποτε, ότι η ικανότητά μας να αγαπάμε μειώθηκε κι ότι ο Άλλος μπορεί να μας βλάψει. Η αγάπη αντιμετωπίζεται ως υπερευαισθησία και οι σχέσεις σαν εθιστικές και κακές για την υγεία μας. Ο Άλλος είναι εξαρχής ένα πρόβλημα που πρέπει να διαχειριστούμε.

Επίσης με το διαδίκτυο έχει αλλάξει  ο τρόπος με τον οποίο ξεκινάμε μια σχέση. Οι διαδικτυακές γνωριμίες μας προσφέρουν μια αυταπάτη ελευθερίας μέσα από τις φαινομενικά  άπειρες επιλογές γεγονός που κάνει τον καθένα μας εύκολα αντικαταστάσιμο υποβιβάζοντας τον σε προϊόν. Κάποιος, κάπου, κάποτε έχει περισσότερους μπλε κα πράσινους κόκκους, είναι βελτιωμένο μοντέλο, έχει περισσότερα προτερήματα οπότε η δέσμευση μπορεί να αναβάλλεται επ’ αόριστον.

Με το διαδίκτυο μπορείς να ξεσκονίσεις τη ζωή του Άλλου, να την παρακολουθήσεις βήμα βήμα, να την παρατηρήσεις και να ελέγξεις την ποιότητά του από το δωμάτιό σου. Αναζητάμε ένα Άλλον απολύτως συμβατό με τις ανάγκες μας,  μια σχέση που δεν έχει υποχρεώσεις και ευθύνες και που δεν χρειάζεται προσπάθεια για να λειτουργήσει.  Η αντίληψη ότι μια συγκρουσιακή σχέση, συναισθηματικά ασταθής μερικές φορές, με τα πάνω και τα κάτω της είναι κακή έχει κερδίσει έδαφος. Σωστή θεωρείται μια αμοιβαία υποστηρικτική σχέση στην οποία το ζευγάρι συνεργάζεται για να βρει συμβιβαστικές λύσεις. Αυτή η «σωστή» σχέση θεωρείται πλέον κοινή λογική και το μήνυμα ότι η ευαισθησία πρέπει υπερτερεί του πάθους για τη δημιουργία μιας «ρεαλιστικής» σχέσης προωθείται συνεχώς μέσα από περιοδικά, ταινίες, σίριαλ, κοινωνικά μέσα.

Ξεχάστε την Τζέιν Έιρ και τον Ρότσεστερ, ή τον Χίθκλιφ και την Κάθι από τα Ανεμοδαρμένα Ύψη, ξεχάστε το πάθος και την σεξουαλική ένταση,  τις συγκρούσεις και την επανένωση, τις διαφορές που δημιουργούσαν τους σπινθήρες της ερωτικής ζωής, ξεχάστε τα «Τζόνι σε μισώ τόσο πολύ που νομίζω ότι θα πεθάνω από αυτό…». Σήμερα δύο άνθρωποι, εάν φτάσουν να γίνουν ζευγάρι ακόμα κι αν είναι ευχαριστημένοι και ικανοποιημένοι πριν με τη ζωή τους μεταμορφώνονται σε νευρωτικούς τύπους του Γούντι Άλεν- «πρέπει να ωριμάσω και να βρω τον εαυτό μου»- θεωρώντας καθήκον τους να φορτώσουν τη σχέση με ανέφικτες προσδοκίες   και ανταλλάσσοντας το πάθος με παθολογία  Ναι,  απομακρυνόμαστε όλο και περισσότερο από τα πάθη που μας κάνουν ανθρώπινους.