Οι αξίες στις οποίες βασιζόταν η οικογενειακή ζωή- υποχρεώσεις, ασφάλεια, σταθερότητα, αντοχή- είναι αυτές που ο νεοκαπιταλισμός έχει πετάξει στα σκουπίδια. Από την άλλη- κι αυτή είναι η αντίφαση, ο καπιταλισμός συνεχίζει να ενισχύει και να ενθαρρύνει το θεσμό της οικογένειας ως ένα καταφύγιο από την παράνοια, την ανασφάλεια, τις βίαιες κοινωνικές αλλαγές και τις κρίσεις που ο ίδιος δημιουργεί κάθε τόσο. Έτσι δεν αποτελεί έκπληξη το δικαίωμα του γάμου στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια που προσφέρεται ως μεγαλειώδης παραχώρηση και οι ρυθμίσεις για το δικαίωμά τους στην γονεικότητα. Στην ουσία οι ομοφυλόφιλοι δίνουν το φιλί της ζωής στο γάμο και στην οικογένεια που βρίσκονται σε φάση αποσύνθεσης.
Τα σύγχρονα παιδιά μεγαλώνουν από γονείς που έκαναν τον καταναλωτισμό κολυμπήθρα του Σιλωάμ, που δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να μεγαλώσει, που καλλιεργούν τον ναρκισσισμό και τον ατομισμό ως πολύτιμα άνθη, που δεν βάζουν όρια στον εαυτό τους, που συνεχώς παιδιαρίζουν και ονομάζουν τους εαυτούς τους «φίλους» των παιδιών τους.
Οι γονείς λειτουργούν ως πλασιέ του νεοφιλελευθερισμού δημιουργώντας παιδιά-καταναλωτές: στο δίλλημα να Είσαι ή να Έχεις το να Είσαι ηττάται κατά κράτος: «Να Έχεις» είναι το γονεϊκό μήνυμα- όσο πιο πολλά μάλιστα τόσο πιο καλά. Στην αρχή της ευχαρίστησης ο Φρόιντ λέει ότι χρειάζεται να αναβάλλουμε ή και να λιγοστεύουμε την ευχαρίστησή μας λαμβάνοντας υπόψη μας την πραγματικότητα. Οι νέοι γονείς παραβλέπουν την πραγματικότητα, την ανάγκη να μπει φρένο στις εξωπραγματικές απαιτήσεις των παιδιών που οι ίδιοι ταΐζουν. Σε μια εποχή αφθονίας που καλείσαι να τα θέλεις όλα οι γονείς τροφοδοτούν συνεχώς την καταναλωτική όρεξη των παιδιών τους προκαλώντας ένα μεγάλο μέρος της δυστυχίας στην οικογένεια.
Με την αγωνία να ικανοποιήσουν κάθε επιθυμία των παιδιών τους και προσπαθώντας να κάνουν όλο και πιο εύκολη τη ζωή τους ενισχύουν τις απαιτήσεις τους που γίνονται όλο και πιο πιεστικές. Τα παιδιά χωρίς όριο και περιορισμούς μεταμορφώνονται σε τύραννους με χάρτινα πόδια. Κι αν ένας έφηβος δεν μπορεί να αποκτήσει όσα του κάνει πλύση εγκεφάλου η κοινωνία ότι πρέπει να έχει, τότε τα κλέβει. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας*, τον περασμένο Σεπτέμβριο (2023) μόνο συνελήφθησαν συνολικά 1.353 ανήλικοι για διάφορα αδικήματα με τη μερίδα του λέοντος να ανήκει σε κλοπές και ληστείες, στα λεγόμενα εγκλήματα κατά ιδιοκτησίας.
Δημιουργώντας φούσκες υπερπροστασίας οι γονείς δεν επιτρέπουν στα παιδιά να εξερευνήσουν, να παίξουν, να είναι μαζί με τους συνομηλίκους τους, αλλά και με παιδιά άλλων ηλικιών επηρεάζοντας αρνητικά τον τρόπο που βλέπουν την κοινωνία και τις κοινωνικές σχέσεις. Είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι οι γονείς για την εμμονή με την ασφάλεια των παιδιών τους; Που τους αρνούνται την ελευθερία που χρειάζονται για να αναπτυχτούν; Έχουν το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης αλλά χρειάζεται να συνυπολογίσουμε και τον βομβαρδισμό των γονιών για τα τρομερά πράγματα που μπορούν να συμβούν στα παιδιά τους αν δεν τα παρακολουθούν συνεχώς- ναρκωτικά, εκφοβισμός, συμμορίες, σεξουαλικοί εκβιασμοί, κακοποίηση. Τα smartphones και τα κοινωνικά δίκτυα έρχονται να πολλαπλασιάσουν τις αγωνίες των γονιών που ενισχύουν ακόμα περισσότερο την προστασία των παιδιών τους. Το 2023 χρησιμοποίησαν τα κοινωνικά δίκτυα 4,9 δις άνθρωποι. Τα κοινωνικά δίκτυα συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους αλλά ταυτόχρονα κάνουν τα παιδιά και τους εφήβους ευάλωτους στην παραπληροφόρηση, στο ρατσισμό, στα κηρύγματα μίσους. Προβάλλουν ανελαστικά πρότυπα ομορφιάς και σώματος τόσο άκαμπτα που οι διατροφικές διαταραχές μεταξύ των εφήβων (κυρίως κοριτσιών) έχουν εκτοξευθεί σε ανησυχητικά ύψη όπως και οι αυτοτραυματισμοί των εφήβων. Ο κυβερνο-εκφοβισμός (cyberbulling) και η παρενόχληση, μαζί με τη δημοσιοποίηση χωρίς συγκατάθεση βίντεο με αυστηρά προσωπικές στιγμές δημιουργούν επί πλέον παρενέργειες στην ψυχική υγεία των νέων.
Υπερπροστασία, καλλιέργεια του ανταγωνισμού και δυσβάσταχτα σχολικά και εξωσχολικά προγράμματα ώστε να αποκτήσουν συγκριτικό πλεονέκτημα στην αυριανή αγορά εργασίας, συνεχής αίσθηση κινδύνου μακριά από το σπίτι και την οικογένεια, κοινωνικά «πρέπει» που φυτεύονται και περιορίζουν τους ορίζοντες των παιδιών, κοινωνική απαισιοδοξία και κοινωνίες σε διάλυση κάνουν την παιδική και εφηβική ηλικία «να θεωρείται πλέον ένα αυτόνομο είδος ασθένειας», κατά τον Mark Fisher. Οι συναισθηματικές διαταραχές που όλο και συχνότερα εμφανίζουν οι νέοι οφείλονται στην καταπιεσμένη απογοήτευση και την έντονη δυσαρέσκεια. Σε μια τελευταία έρευνα** το 66% των συμμετεχόντων νέων (σε πέντε χώρες, μεταξύ τους και η Ελλάδα) δηλώνει απαισιόδοξο για το μέλλον, ενώ 8 στους 10 αμφισβητούν το εάν η γενιά τους πρέπει να κάνει παιδιά επειδή θεωρούν ότι οι κοινωνίες θα γίνουν λιγότερο βιώσιμες στα επόμενα χρόνια.
Το να μην παίζεις ποτέ χωρίς ενήλικες γύρω σου είναι ένα πρόβλημα για τα παιδιά. Σύμφωνα με πολλές μελέτες και μια πρόσφατη των Peter Gray, David Lancy και David Bjorklund*** καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «πρωταρχική αιτία της αύξησης των ψυχικών διαταραχών είναι η μείωση επί δεκαετίες των ευκαιριών που έχουν τα παιδιά και οι έφηβοι να παίζουν, να περιφέρονται και να ασχολούνται με άλλες δραστηριότητες ανεξάρτητα από την άμεση εποπτεία και τον έλεγχο των ενηλίκων». Παιχνίδι μακριά από το γονεικό άγρυπνο μάτι. Όταν τα παιδιά δεν επιτηρούνται στις δραστηριότητές τους από τους γονείς αναπτύσσουν την αυτονομία τους και τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Σε κάποιο σημείο της μελέτης ο Gray γράφει: «Μέχρι πολύ πρόσφατα, κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, με εξαίρεση τις περιόδους παιδικής δουλείας ή καταναγκαστικής παιδικής εργασίας, τα παιδιά πάντα περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους παίζοντας και εξερευνώντας μαζί με άλλα παιδιά μακριά από τους ενήλικες». Οι σχέσεις μεταξύ συνομηλίκων βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν την ικανότητα να συναισθάνονται και να ελέγχουν τα συναισθήματά τους χωρίς την παρέμβαση των ενηλίκων, να τα εκφράζουν και να μαθαίνουν τα όρια της δικής τους επιθετικότητας. Το παιχνίδι θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια «μαθητεία για ανεξάρτητη διαβίωση».
Η αξία του παιχνιδιού δεν είναι νέα ιδέα. Ο Freud**** πολύ γρήγορα (1907) τόνισε: «Η πλέον προσφιλής και εντατική απασχόληση του παιδιού είναι το παιχνίδι, μπορούμε να πούμε ότι κάθε παιδί, όταν παίζει, συμπεριφέρεται σαν ποιητής, καθώς φτιάχνει τον δικό του κόσμο. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι το παιδί δεν παίρνει αυτό τον κόσμο στα σοβαρά, αντιθέτως αντιμετωπίζει το παιχνίδι του με απόλυτη σοβαρότητα και αναλώνει σε αυτό μεγάλα ποσά συναισθήματος. Το παιδί, παρόλη τη συναισθηματική επένδυση, ξέρει πολύ καλά να διαχωρίζει τον κόσμο του παιχνιδιού από την πραγματικότητα, και του αρέσει να συνδέει τα φανταστικά αντικείμενα και τις συνθήκες που επινοεί με απτά και ορατά αντικείμενα του πραγματικού κόσμου.»
Οι γονείς στερούν από τα παιδιά την ελευθερία να κάνουν παρέα με τους φίλους τους χωρίς τους ίδιους σε ρόλο Μεγάλου Αδελφού, μια ελευθερία που κάποτε απολαμβάναμε και εμείς οι ενήλικοι. Τα παιδιά χρειάζονται χώρο, χρόνο και άλλα παιδιά για να παίξουν μακριά από τους μεγάλους κι αυτό είναι ένα στοίχημα που οι γονείς χρειάζεται να βρουν τρόπους να το κερδίσουν για χάρη τους.
Παραπομπές
*Νεανική βία και εγκληματικότητα
https://www.iefimerida.gr/ellada/exarsi-neanikis-bias-kai-egklimatikotitas-stoiheia
**Έρευνα Next Generation.
https://newpost.gr/eidiseis/ereyna-to-66-ton-neon-einai-apaisiodoxoi-gia-to-mellon-stin-ellada/
***Μελετη των Peter Gray, David Lancy και David Bjorklund
**** Sigmund Freud (1907), Ο Ποιητής και η Φαντασίωση. Πλέθρον, 2011
Φωτο: Η Patricia Anne "Tish" Murtha ήταν μια Βρετανίδα φωτογράφος κοινωνικών ντοκιμαντέρ γνωστή για την τεκμηρίωση περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, τον κοινωνικό ρεαλισμό των φωτογραφιών της και την απεικόνιση της ζωής της εργατικής τάξης στο Newcastle τη δεκαετία του 70.
Δυστυχώς οι περισσότεροι γονείς θέλοντας να έχουμε τον έλεγχο των πραγμάτων δεν αφήνουμε τα παιδιά μας να παίξουν μακριά μας και έτσι δεν αναπτύσσουν δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν στην ωρίμανση και την αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Θεωρώ απαραίτητη την λειτουργία σχολών γονέων για όλους όσους θέλουν να δημιουργήσουν οικογένεια, αλλά από την άλλη τις εποχές που ζούμε δεν μπορώ να μην σκέφτομαι πόσο εύκολα μπορεί να διαμορφωθεί ένα δυστοπικό πρότυπο οικογένειας ...