Θεωρίες συνομωσιών

Ήταν η Μπριζίτ Μακρόν άντρας;

(Macrons v Candace Owens)

Δύσκολα πιάνεις μια μαύρη γάτα μέσα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, κυρίως όταν η γάτα δεν είναι εκεί. (Κινέζικη παροιμία)

«Πάνω από τα μυστικά που ξεσκεπάζονται φανταζόμαστε ότι υπάρχουν μυστικά ακόμα πιο βαθιά κρυμμένα, υποπτευόμαστε ότι κάθε «αποκάλυψη» που κάνουν τα Μέσα κρύβει αλήθειες βαθύτερα θαμμένες και πιο τρομακτικές», γράφει ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ*.

Μία από τις πιο σημαντικές επιδιώξεις του Διαφωτισμού ήταν να περιορίσει ή να εξαλείψει ό,τι κρυμμένο και απόκρυφο υπήρχε στη γνώση για τη φύση και τους ανθρώπους. Στόχος της Λογικής ήταν να ξεμπερδεύουμε μια και καλή με ό,τι ανορθολογικό υπήρχε και να φέρουμε στην επιφάνεια όλα τα μυστικά. Τίποτα κρυφό, όλα στο φως. Ουτοπικό το κίνητρο, αλλά είπαμε να προσπαθήσουμε.

Σήμερα όμως, ο Διαφωτισμός καταδικάζεται ως ρατσιστικός και αποικιοκρατικός, ενώ η λογική θεωρείται μορφή αυταρχισμού. Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν γίνει μεγάφωνα παράνοιας, ασυναρτησίας και υποκειμενικότητας, της «δικής μου αλήθειας». Σήμερα οι γυναίκες μπορούν να έχουν πέος και οι άντρες περίοδο, όλα βασίζονται στο αίσθημα και το σχετικισμό. Βιώνουμε μια διαβρωτική υποψία ότι συνεχώς συμβαίνει κάτι πίσω από την πλάτη μας. Η επιστήμη έχει πάρει τη θέση της θρησκείας, κι όμως απαγορεύεται να αμφισβητήσεις, να κρίνεις ή να ρωτήσεις τους «ειδικούς».

Τώρα λοιπόν οι θεωρίες συνομωσίας ζουν την καλύτερή τους στιγμή. Σε εποχές βαθειάς κρίσης, αβεβαιότητας, ρευστότητας, με κοινωνίες διχασμένες και πολωμένες, οι ερωτήσεις «Ποιος κρύβεται από πίσω;» και «Ποιος είναι υπεύθυνος;» απλώνονται παντού και χωρίς σύνορα.

«Εκ μέρους όλου του κόσμου, θα σας δω στο δικαστήριο». Η Candace Owens θα είχε προβάρει πολλές φορές αυτή τη φράση — ή τουλάχιστον ήλπιζε ότι κάποια στιγμή θα την ξεστόμιζε. Έτσι κι έγινε. Το προεδρικό ζεύγος της Γαλλίας, Εμανουέλ και Μπριζίτ Μακρόν, κατέθεσε αγωγή εναντίον της για συκοφαντική δυσφήμιση. Επί μήνες η υπερσυντηρητική influencer και πολιτική σχολιάστρια Κάντας Όουενς προωθεί τη θεωρία ότι η Μπριζίτ Μακρόν είναι στην «πραγματικότητα ένας άντρας με το όνομα Jean-Michel Trogneux, που μεταμορφώθηκε σε γυναίκα και σύζυγο του Γάλλου προέδρου». (Στην πραγματικότητα, ο Trogneux είναι ο μεγαλύτερος αδελφός της Brigitte).

Το Becoming Brigit είναι ένα ντοκιμαντέρ παραγωγής της Κάντας Όουενς, που αν και έχει στιλ ερευνητικής και αποκαλυπτικής δημοσιογραφίας, δεν στηρίζεται σε επίσημα έγγραφα ή ιατρικά στοιχεία. Βασίζεται σε αμφιλεγόμενα «οπτικά» επιχειρήματα, συγκρίσεις φωτογραφιών, και μαρτυρίες από περιθωριακές γαλλικές πηγές. Ουσιαστικά, εργαλειοποιεί την καχυποψία του κοινού απέναντι στις ελίτ: οι πλούσιοι και διάσημοι, αυτοί που έχουν την εξουσία και μας κυβερνάνε, είναι όλοι διεφθαρμένοι, με κρυφές ατζέντες, πουλημένοι στο διάολο ή νάρκισσοι εξουσιομανείς που τρέφονται με το αίμα των απλών ανθρώπων.

Η θεωρία της Κάντας (με 7 εκατ. ακολούθους στο X και 5 στο YouTube) εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ρεύμα που ονομάζεται «transvestigation», ένας νεολογισμός που συνδυάζει τις λέξεις trans + investigation και επιχειρεί να αποδομήσει δημόσια πρόσωπα παρουσιάζοντάς τα ως «κρυφά τρανς»: αυτή η πρακτική συνδυάζει τρανσφοβία, μισογυνισμό και πολιτικό φανατισμό. Στο ίδιο μήκος κύματος κυκλοφορούν φήμες και για την Μισέλ Ομπάμα.

Η Όουενς δεν είναι η μοναδική που αντιπαθεί την Μπριζίτ Μακρόν. Η πρώτη Κυρία ήταν καθηγήτρια του 14χρονου τότε Μακρόν στο σχολείο των Ιησουιτών και 24 χρόνια μεγαλύτερή του. Το ζευγάρι πάντα υποστήριζε ότι η σχέση τους παρέμεινε «εντός των ορίων του νόμου».Το 2007 παντρεύτηκαν, όταν ο Μακρόν ήταν 30 ετών και η Μπριζίτ 54, πρόσφατα χωρισμένη από τον πατέρα των τριών παιδιών της.Το ζήτημα της ηλικιακής διαφοράς αντιμετωπίζεται με δυσφορία όταν η γυναίκα είναι μεγαλύτερη, αλλά με πλήρη αποδοχή όταν ο άντρας είναι μεγαλύτερος — όπως στην περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ και της Μελάνιας, που τους χωρίζουν επίσης 24 χρόνια.

Από τη δολοφονία του Κένεντι, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη συμμετοχή της CIA, της Μαφίας, του αντιπροέδρου Λίντον Τζόνσον, του ηγέτη της Κούβας Φιντέλ Κάστρο, της KGB ή συνδυασμό όλων αυτών και αποτελεί τη μητέρα όλων των συνωμοσιών, μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και την πρώτη προσεδάφιση ανθρώπου στη Σελήνη το 1969, που ποτέ δεν έγινε σύμφωνα με τις ΘΣ, οι ψυχολογικές έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που τις υιοθετούν διαθέτουν συνήθως χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αισθήματα μεγαλομανίας.

Το ανθρώπινο μυαλό φαίνεται να βασίζεται στο πασίγνωστο θεολογικό αξίωμα: «Η πιο δεξιοτεχνική πονηριά του διαβόλου είναι να μας πείσει ότι δεν υπάρχει». Οι μυστηριώδεις συνωμότες που θέλουν να μας «υποτάξουν», να μας κάνουν «πειθήνια όργανα», να μας «χειραγωγήσουν» και να μας «καταστρέψουν», διαθέτουν υπερφυσικές ικανότητες. Είναι υπεράνθρωποι που καταφέρνουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι δεν υπάρχουν ή ότι δεν συνωμοτούν. Αυτή είναι η πεποίθηση εκατομμυρίων ανθρώπων σήμερα: «Δεν έχει σημασία να σε κάνω να πιστέψεις στις θεωρίες συνωμοσίας όσο το να μου αποδείξεις ότι δεν υπάρχουν». Η οπτική του κόσμου είναι ένας βολικός δυισμός: υπάρχουν μόνο το Καλό και το Κακό, μέσα από τα οποία εξηγούνται τα πάντα.

Τι κάνει τις θεωρίες συνωμοσίας τόσο δημοφιλείς; Η ανάμειξη πραγματικών στοιχείων με ακραίες και παράλογες ερμηνείες είναι που τις κάνει πειστικές αλλά και επικίνδυνες. Εκμεταλλεύονται την ανάγκη μας για έλεγχο προσφέροντας απλές απαντήσεις σε πολύπλοκα ζητήματα. Μία από τις κινητήριες δυνάμεις των θεωριών συνωμοσίας, λένε οι ψυχολόγοι, είναι η δύναμη — ή, πιο συγκεκριμένα, η έλλειψή της. Δεν μας αρέσει να αισθανόμαστε ανίσχυροι. Δεν μας αρέσει να νιώθουμε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο.

Θεωρίες συνομωσίας όπως η «Μεγάλη Επανεκκίνηση» (Great Reset) έχουν ένα ψήγμα αλήθειας. Πραγματικά υπάρχουν διεθνείς οργανισμοί (π.χ. WEF) που προτείνουν πολιτικές για οικονομική και κοινωνική αναδιάρθρωση, ειδικά μετά την πανδημία. Πραγματικά συζητιούνται αλλαγές στο εργασιακό μοντέλο, το περιβάλλον και την ψηφιακή τεχνολογία. Από εκεί προκύπτει η θεωρία συνομωσίας ότι όλες οι ελευθερίες θα καταργηθούν, ότι οι άνθρωποι θα χάσουν την ιδιοκτησία τους και θα ελεγχθούν μέσω μικροτσίπ σε μια παγκόσμια δικτατορία των ελίτ.

Τα εμβόλια για τον covid-19 δημιουργούν ερωτήματα για την ταχύτητα που βγήκαν, τις παρενέργειες, καθώς και για τα μέτρα περιορισμού που επηρέασαν τη ζωή μας. Είναι όμως παράλογο να μιλάμε για εμφύτευση μικροτσίπ, μαζικό έλεγχο DNA, ή ότι τα εμβόλια είναι όργανο μιας παγκόσμιας συνωμοσίας για εξαφάνιση του πληθυσμού. Απο άκρη σε άκρη στην Ευρώπη καταστράφηκαν πύργοι κινητής τηλεφωνίας επειδή η επιδημία του κορονοϊού συνδέθηκε με ασύρματες τεχνολογίες, όπως το 5G.

Ναι, υπάρχουν όντως σκάνδαλα διαφθοράς και κακοποίησης σε υψηλά επίπεδα, με πραγματικές δικαστικές υποθέσεις (π.χ. η υπόθεση Epstein). Όμως η θεωρία QAnon υποστηρίζει ότι «μία κλίκα κανιβαλιστικών παιδόφιλων που λατρεύουν τον Σατανά διευθύνουν μία παγκόσμια σπείρα σωματεμπορίας παιδιών και συνωμοτούν εναντίον του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος καταπολεμά την κλίκα».

Τα τελευταία χρόνια και η Ελλάδα έχει ανέβει στο κύμα των θεωριών συνωμοσίας, που αντανακλούν τις κοινωνικές ανησυχίες, τη γενικευμένη κρίση και τις πολιτικές εντάσεις. Οι αμφισβητήσεις γύρω από την πανδημία COVID-19, με θεωρίες περί εμβολίων και κυβερνητικού ελέγχου συνυπάρχουν με φόβους για προσχεδιασμένη δημογραφική αλλαγή μέσω του προσφυγικού. Η οικονομική κρίση και τα μνημόνια παρουσιάζονται ως σχέδια υποδούλωσης της Ελλάδας σε ξένα κέντρα εξουσίας. Το πολιτικό σύστημα είναι «μαριονέτες» ξένων συμφερόντων ή προϊόν μυστικών συμφωνιών.

Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι προϊόν της μαζικής κουλτούρας του 20ου αιώνα. Διατρέχουν διαχρονικά τους αιώνες. Ακόμα και στη Ρωμαϊκή εποχή υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα που συνδέονται με μεγάλες κρίσεις. Πολλοί έχουμε διαβάσει για τη μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε το 64 μ.Χ. στη Ρώμη επί Νέρωνα. Ακόμα περισσότεροι έχουμε ακούσει ότι κατά τη διάρκεια αυτής της καταστροφικής πυρκαγιάς, που κράτησε μια ολόκληρη εβδομάδα, ο Νέρωνας τραγουδούσε υπό τους ήχους λύρας ενώ έβλεπε την πόλη να καίγεται. Πολλοί πέθαναν και χιλιάδες έμειναν άστεγοι.

Η θεωρία της εποχής έλεγε ότι ο Νέρωνας έδωσε διαταγή να καεί η πόλη, για να την ξαναχτίσουν σύμφωνα με τα δικά του σχέδια. Στην πραγματικότητα, ο Νέρωνας έλειπε από τη Ρώμη όταν ξεκίνησε η φωτιά και επέστρεψε για να οργανώσει βοήθεια για τα θύματα. Ο άνεμος και τα ξύλινα σπίτια διευκόλυναν τη φωτιά που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης. Ο Νέρωνας, που θύμωσε με τις θεωρίες που έφτασαν στα αυτιά του, απάντησε με μια δική του θεωρία, κατηγορώντας τους χριστιανούς για την πυρκαγιά — οδηγώντας πολλούς στην πυρά ή τη σταύρωση.

(Υστερόγραφο)

Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει επίσημη ανακοίνωση για την ημερομηνία έναρξης της δίκης Macron κατά Owens στο δικαστήριο του Delaware. Η καταγγελία υποβλήθηκε στις 23 Ιουλίου 2025 στο Superior Court του Delaware, μαζί με την αίτηση για δίκη με ένορκους (jury trial). Ο Μακρόν και η σύζυγός του Μπριζίτ μπήκαν σε ένα δικαστικό δαίδαλο με αντικρουόμενα νομικά συστήματα, προκειμένου να σταματήσουν τους ψιθύρους που εξελίχθηκαν σε παγκόσμια περιέργεια.

Δεν ξέρω τι είναι αλήθεια και τι όχι, αλλά είμαι σίγουρος ότι το παγκόσμιο κοινό θα καθίσει με ποπ κορν για να παρακολουθήσει μια δίκη που μοιάζει με θέαμα στο Κολοσσαίο. Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι απλώς «παραλογισμοί». Είναι «ερμηνείες» σε μια εποχή αποσταθεροποίησης, όπου η εμπιστοσύνη στις ελίτ, τα μέσα ενημέρωσης και τους θεσμούς έχει κλονιστεί για πάντα. Η συνωμοσιολογία, εν τέλει, δεν είναι παρά το σύμπτωμα ενός κόσμου που πασχίζει να καταλάβει τον εαυτό του — εις μάτην.

*Ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ (Pierre-André Taguieff, είναι Γάλλος φιλόσοφος, ιστορικός των πολιτικών ιδεών και διευθυντής ερευνών στο CNRS. Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Θεωρίες Συνωμοσίας, Εσωτερισμός, Εξτρεμισμός, Εκδόσεις Πόλις.