Η καταστροφική εμμονή με την ασφάλεια

Εξυμνούμε την ανθεκτικότητα αλλά στην πραγματικότητα διαφημίζουμε τον άνθρωπο-θύμα.

Πώς βλέπουν οι κοινωνίες τον εαυτό τους στον 21ο αιώνα; Με μια λέξη: Ευάλωτες. Πώς τον έβλεπαν κατά τη διάρκεια του 20ου; Ανθεκτικό. Στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν τις αντιξοότητες και τις συμφορές με κουράγιο, θάρρος και αντοχή. Όχι πια. Ο πολίτης του 21ου αιώνα αισθάνεται τρωτός και ανυπεράσπιστος μπροστά σε οποιαδήποτε καταστροφή. Το πολιτισμικό πλαίσιο τον έχει πείσει ότι κινδυνεύει συνεχώς και από παντού. Έτσι αφού η υπερευαισθησία έχει μυθοποιηθεί στη σύγχρονη κουλτούρα η αντοχή πηγαίνει στα αζήτητα και στη θέση της έχει μπει μια παράλογη επιθυμία να ζούμε συνεχώς ασφαλείς- μια καταστροφική ψευδαίσθηση.

Μικρός θυμάμαι ότι τα γενέθλια ήταν μια γιορτή που πηγαίναμε δώρα στον εορτάζοντα. Σήμερα αυτό είναι αδιανόητο. Το παιδί που γιορτάζει, δηλαδή οι γονείς του, θα πρέπει να μοιράσει δώρα σε όλα τα παιδιά που έρχονται στη γιορτή γιατί δεν είναι ανεκτό τα παιδιά να παίρνουν δώρα μόνο στα γενέθλιά τους και να τα στερούνται σε άλλες γιορτές. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ψυχολόγος για να αντιληφθεί πόσο στρεβλή αίσθηση της πραγματικότητας διαμορφώνεται, ή τη σχέση του παιδιού με την στέρηση ή την αναβολή της ικανοποίησης. Το παιδί εθίζεται σε ένα κόσμο που του λέει συνεχώς ΝΑΙ, που του ικανοποιεί άμεσα τις ανάγκες, που δεν χρειάζεται να προσπαθήσει για τίποτα.

Οι γονείς του 21ου αιώνα  υπερπροστατεύουν τα παιδιά τους θεωρώντας ότι τα πάντα είναι επικίνδυνα για την σωματική, ψυχική και συναισθητική τους υγεία με αποτέλεσμα τα παιδιά να ζουν σε μια φούσκα.  Δεν τα αφήνουν να παίξουν έξω, δεν τους στερούν τίποτα, υπερβάλλουν στους φόβους τους αποτυγχάνοντας να τους δημιουργήσουν ανθεκτικότητα και αφήνοντας να ατονήσουν οι  ικανότητες αντιμετώπισης προβλημάτων. Για να μην αναφέρω τον εκφοβισμό που δέχονται οι εκπαιδευτικοί από τους γονείς που τους απειλούν με μηνύσεις, τους διασύρουν, τους επιτίθενται μόνο και μόνο γιατί ο ο δάσκαλος μίλησε δυνατότερα στο παιδί, ή το παιδί έπεσε κάτω στο διάλειμμα, ή πήγε να το οριοθετήσει, το διόρθωσε, ή επειδή τα άλλα παιδιά δεν το κάνουν παρέα, ή απλώς επειδή το παιδί δεν χωνεύει το/η δάσκαλο/α.

Το άγχος είναι απαραίτητο για να μάθουμε, να προσαρμοστούμε και να αναπτυχθούμε. Χωρίς κίνηση οι μύες και οι αρθρώσεις μας αδύνατίζουν. Χωρίς εμπειρίες ζωής, το μυαλό μας δεν ξέρει πώς να αντιμετωπίσει τους καθημερινούς στρεσογόνους παράγοντες. Οι συνεχείς προφυλάξεις οδηγούν σε ευθραυστότητα. Εάν προφυλάσσουμε τα παιδιά από ιδέες, λέξεις, πράξεις που θεωρούμε ότι είναι βλαβερές ετοιμάζουμε μια γενιά με περισσότερο άγχος και κατάθλιψη ανίκανη να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του πραγματικού κόσμου. 

Τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι  δεν ευθύνονται γι’ αυτή τους την αδυναμία αφού το σχολείο, το σπίτι και τα μίντια τους λένε ότι όλα είναι επικίνδυνα: από τις σχέσεις μέχρι τον πλανήτη που κινδυνεύει. Τους λέμε ότι αν έρθουν σε επαφή με ιδέες που διαφωνούν, άβολες αλήθειες, ή σκληρές απόψεις μπορεί να «τραυματιστούν», να «ταραχτούν», να «αποσυντονιστούν».

Αυτή η εμμονή στην ασφάλεια απλώνεται σε όλο το φάσμα των κοινωνιών και γίνεται σημαία της Δύσης. Οι άνθρωποι είναι αδύναμοι και πρέπει να προστατεύονται-να μην εκτίθενται σε προκλήσεις. Η κουλτούρα της ευθραυστότητας ξεκίνησε ως προστασία των μικρών  παιδιών με έμφαση τη φυσική τους ασφάλεια. Μετά από τα παιδιά η ανάγκη για ασφάλεια διευρύνθηκε σε μεγαλύτερα παιδιά, εφήβους, φοιτητές κι ύστερα σε όλη την κοινωνία. Φτάσαμε να αποφεύγουμε ή να απαγορεύουμε ιδέες, απόψεις, πράξεις και ανθρώπους  που μπορούν να προκαλέσουν ψυχολογική δυσφορία. Η μανία της σωματικής και ψυχικής ασφάλειας προκαλεί δυσανεξία στην πραγματικότητα.  

Τρία παραδείγματα που εικονογραφούν αυτή την πολιτισμική στροφή:

1. Η αμερικανίδα Σιμόν Μπάιλς ανήκει στις κορυφαίες γυμνάστριες όλων των εποχών κι ήταν ένα από τα πρόσωπα των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκιο. Όλοι περίμεναν με τρομερό ενδιαφέρον τις εμφανίσεις της μέχρι που ανακοίνωσε πως αποσύρεται  από τον τελικό του ομαδικού στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο επικαλούμενη λόγους ψυχικής υγείας. «Αισθάνομαι σα να σηκώνω στους ώμους μου το βάρος όλου του κόσμου» έγραψε στον προσωπικό της λογαριασμό στο Instagram. Και ξαφνικά τα μίντια του πλανήτη συντονισμένα θαύμασαν και επαίνεσαν τη γενναία της απόφαση να εγκαταλείψει τους αγώνες. Αυτή η στάση έρχεται να επιβεβαιώσει ότι οι κοινωνίες μας εγκαταλείπουν αξίες όπως το θάρρος, η αποφασιστικότητα, η ανθεκτικότητα και η επιμονή  αναδεικνύοντας την αδυναμία ως κατάκτηση. Έτσι η Μπάιλς δεν είναι γενναία για όσα εκπληκτικά έχει πετύχει στη γυμναστική αλλά για τα αισθήματα αδυναμίας που νιώθει. 

Η νέα γενιά ενθαρρύνεται να θαυμάσει εκείνους που αποτυγχάνουν ή εγκαταλείπουν περισσότερο από εκείνους που συνεχίζουν και προσπαθούν κόντρα στις πιθανότητες να πετύχουν σπουδαία πράγματα.  Εδώ μιλάμε για στροφή στα ιδεώδη του ολυμπισμού και στις ανθρώπινες αξίες που εξυμνούν την προσπάθεια να βελτιώσεις τη ζωή σου και τα ταλέντα σου. Χρειάζεται να αντισταθούμε σε αυτή την λατρεία της ήττας και της αποτυχίας. Η εγκατάλειψη της Μπιλς είναι θλιβερή και όχι ηρωική.

2. Ο Χάρι και η Μέγκαν είναι ένα προνομιούχο ζευγάρι από όποια πλευρά και να το δεις. Κι όμως αυτοί οι δύο έχουν γίνει σταυροφόροι της Μιζέριας παρουσιάζοντας τους εαυτούς τους ως θύματα  και κερδίζοντας την επιδοκιμασία για τον ηρωισμό τους να μιλάνε για τη δυστυχία να ανήκουν στη βασιλική οικογένεια.  Οι ίδιοι φαντάζονται ότι μας διδάσκουν, μας νουθετούν, μας δείχνουν το σωστό τρόπο σκέψης, συναίσθησης και αντιμετώπισης της ζωής και των αντιξοοτήτων. 

Κάθε κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα από τον  εγκλεισμό, στην πανδημία, από την  ανεργία έως τον ρατσισμό αντιμετωπίζονται ως πιθανή πηγή τραύματος και απειλή για την ψυχική μας υγεία. Η ευεξία, η αυτο-φροντίδα και οι επαγγελματικές θεραπευτικές παρεμβάσεις θεωρούνται ζωτικής σημασίας για την ίδια μας την επιβίωση. Επομένως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Χάρι όχι μόνο εσωτερίκευσε την ευαλωτότητα  αλλά  η «αυτό-θυματοποίησή» του ίδιου και της Μέγκαν μετατράπηκε σε μια βιομηχανία που πουλάει.

3. Η Nike έδωσε στους υπαλλήλους της  στο Όρεγκον  μια εβδομάδα άδεια στο τέλος Αυγούστου για να «χαλαρώσουν» από την πίεση της πανδημίας  καλώντας τους να αγνοήσουν τις εργασιακές ευθύνες και να επικεντρωθούν στη διανοητική τους υγεία.   Είναι σχεδόν γελοίο για μια πολυεθνική που δίνει μισθούς πείνας και χρησιμοποιεί  παιδική εργασία  για να φτιαχτούν τα προϊόντα της στην Ταϊλάνδη, στο Βιετνάμ και αλλού να μιλάει για διανοητική υγεία αλλά ακολουθώντας την τάση της εποχής  χρησιμοποιεί την «ευεξία» των υπαλλήλων της για την προώθηση της εταιρικής της εικόνας.

Η πανδημία του covid-19 έδωσε νέα φόρα στην επιθυμία για ασφάλεια. Ο πλανήτης κατέβασε τον γενικό, οι άνθρωποι κλείστηκαν για μήνες στα σπίτια τους, η κοινωνική ζωή εξαερώθηκε, οι άνθρωποι έγιναν επικίνδυνοι ο ένας για τον άλλο, η αυτοπροστασία εξελίχθηκε σε υστερία. Ο σύγχρονος άνθρωπος ξέχασε κάτι που οι προηγούμενες γενιές ήξεραν εμπειρικά: οι επιδημίες δεν ανήκουν στις έκτακτες συνθήκες, αλλά στην κανονικότητα αφού επαναλαμβάνονται με περιοδικότητα σε όλη τη φάση της ανθρώπινης ιστορίας. Μόνο τα τελευταία σαράντα χρόνια εμφανίστηκαν 39 επιδημίες. Η υστερία και η αντιμετώπισή αυτής της επιδημίας όμως τώρα ήταν πρωτοφανής.

Τα ευρήματα  της δημοσκόπησης που έκανε η Ipsos MORI στην Μεγάλη Βρετανία για τον Economist (στις 8 Ιούλιου 2021) δείχνουν σοκαριστικά πόσοανίκανοι έχουμε γίνει στη διαχείριση των κρίσεων: στην ερώτηση ποια μέτρα θα τηρούσαν «μόνιμα, ανεξάρτητα από τον κίνδυνο που θέτει ο Covid-19» ένας στους τρεις απάντησαν ότι  χαίρεται που η υποχρεωτική κοινωνική αποστασιοποίηση θα γίνει μόνιμη σε θέατρα, παμπ και αθλητικούς χώρους. Το ένα τρίτο πιστεύει ότι πρέπει να συνεχίσουμε τον έλεγχο σε παμπ και εστιατόρια με μια εφαρμογή εντοπισμού επαφών. Το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων δήλωσε ότι θα ήταν ευτυχές να κλείσουν οριστικά τα νυχτερινά κέντρα και τα καζίνο. Όχι για Covid, αλλά έτσι. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα στις δημοσκοπήσεις είναι ότι οι νέοι αποδεικνύονται ως οι πιο αυταρχικοί. Ενώ οι περισσότεροι νέοι τρελαίνονται να επιστρέψουν στα κλαμπ, είναι επίσης η νεολαία που επιθυμεί περισσότερο να κλείσουν οριστικά. Το 40% των ατόμων ηλικίας 16 έως 24 ετών θέλουν να κλείσουν κλαμπ και καζίνο, σε σύγκριση με μόλις το 17% των ηλικιών μεταξύ 55 έως 75 ετών.

Προσπαθούμε εξαντλητικά να διαφυλάξουμε τον εαυτό μας από ότιδήποτε θεωρούμε σήμερα βλαβερό. Θέλουμε μια ανθρωπότητα λεία, αδιαφοροποίητη, «υγιή». Αγωνιζόμαστε να βγάλουμε όλους τους λεκέδες από τη ζωή μας κρατώντας τον λύκο απέξω. Ο λύκος όμως είναι μέσα και μέρος της ζωής μας. «Ήταν δυνατόν η σχέση μεταξύ της ανθρωπότητας και του κακού να είναι παρόμοια με εκείνη της θάλασσας και ενός παγόβουνου που επιπλέει στην επιφάνειά της; Τόσο η θάλασσα όσο και το παγόβουνο είναι φτιαγμένα από το ίδιο υλικό. Το ότι το παγόβουνο μοιάζει σαν κάτι ξεχωριστό οφείλεται μόνο στη διαφορετική όψη του. Στην πραγματικότητα αποτελεί τμήμα του απέραντου ωκεανού*.»

*Liu Cixin, Το πρόβλημα των τριών σωμάτων, εκδόσεις Selini

Φωτογραφία: Weegee, Summer on the Lower East Side, 1937